Lucyna
Bełch
Nazewnictwo
ulic w Gminie Rogoźno
Wstęp
Celem niniejszego
opracowania jest analiza nazewnictwa ulic, placów, parków, skwerów
w oparciu o dostępne materiały oraz klasyfikację własną ponadto przedstawienie
propozycji odnośnych nazw.
Rozdział
I
Rozwój
urbanistyczny miasta w poszczególnych okresach historycznych: średniowiecze,
czasy nowożytne (lokacja Nowego Miasta) oraz wpływ wyznaczenia szlaku
kolejowego na kształt układu przestrzennego.
Układ przestrzenny miasta
pozwala prześledzić etapy rozwoju miejscowości. Początki Rogoźna miały miejsce
nad Wełną w zakolu rzeki na tzw. Wójtostwie. W IX-X wieku na niewielkim wzgórzu
powstał gród obronny. W czasach nowożytnych znajdował się tu cmentarz żydowski,
stąd obecna nazwa: Żydowska Góra. W czasach piastowskich osadnictwo przeniosło
się w pobliże jeziora. W miejscu ujścia Małej Wełny do Wełny powstał gród
ziemno-drewniany – siedziba kasztelana rogozińskiego. Zamek był następnie
siedzibą starosty, a pod schyłek swego istnienia pełnił funkcję kuźni. Nie
pozostały po nim żadne materialne ślady. Na podgrodziu mieścił się kościół.
Obecny budynek powstał w 1526 r.
z fundacji Mikołaja Dołęgi-Kretkowskiego.
24 kwietnia 1280 r.
książę Przemysł II wydał przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim dla
Rogoźna. Centrum średniowiecznego miasta był rynek (82 m x 65 m). Wlot ulic
następuje w narożnikach, z wyjątkiem ulicy Kilińskiego, która jest przesunięta.
Prawdopodobnie przyczyną było istniejące w tym miejscu podgrodzie. Miasto
sięgało po zbieg ulic Kościelnej i Rynkowej oraz od ul. Przesmyk do Ogrodowej. Zachował
się dawny średniowieczny układ prostopadłych do siebie ulic. Pozostałością po
osadzie służebnej grodu jest ulica Smolary naprzeciwko Wójtostwa.
W 1750 r. w związku z
rozwojem sukiennictwa starosta Jakub Szołdrski na tzw. Targowisku założył Nowe
Miasto Rogoźno. Wokół placu o wymiarach 70 m x 165 m powstał Nowy Rynek. Zabudowano
istniejące drogi (obecne ulice Wielka Poznańska, Kotlarska, Gościnna).
Dwie ulice wychodzące z
rynku na południu (obecne Wielka Poznańska i Mała Poznańska) łączą się po ok. 400 m pod ostrym kątem. Jest
to rozwiązanie urbanistyczne niespotykane
w skali kraju. Zabudowa mieszkalna rozwijała się wzdłuż jeziora. Stare i Nowe
Rogoźno połączyły zaborcze władze pruskie w 1794 r.
Na rozwój miasta
najbardziej wpłynęła lokalizacja stacji kolejowej w znacznej odległości (2,5
km) od centrum. W 1879 r. powstało połączenie kolejowe Poznań – Piła. Dopiero w
latach 80. i 90. XX w. powstała zabudowa łącząca dworzec kolejowy ze starszą
częścią miasta.
Znaczące zmiany
następowały też z pobliżu skrzyżowania obecnych ulic: Kościuszki, Czarnkowska,
Wojska Polskiego i Fabryczna. W latach 70-tych XX w. w związku
z rozbudową Fabryki Maszyn Rolniczych „Agromet-Rofama” zlikwidowano rondo oraz
zamknięto ulicę Parkową/Fabryczną. Stała się ona drogą wewnętrzną zakładu.
Rondo funkcjonowało wtedy tylko jako nazwa przystanku autobusowego. Po
likwidacji „Rofamy” przywrócono ruch na ulicy Fabrycznej. W 2013 r. powstało
ponownie rondo na skrzyżowaniu wymienionych uprzednio dróg. Otrzymało nazwę
Józefa Melzera. Warto w tym miejscu wspomnieć również o rondzie w Rudzie, które
od 2016 r. nosi imię króla Przemysła.
Rozwój przestrzenny
miasta odbywa się w kilku kierunkach: ul. Wielka Poznańska do granicy miasta z
Międzylesiem, Wójtostwo ( wzdłuż Wełny oraz w kierunku północnym), w kierunku
południowo-zachodnim (pomiędzy ulicami Południową a Boguniewską).
Rozdział
II
Analiza
istniejących nazw
Analizie poddano wykaz ulic sporządzony w Urzędzie
Miejskim 19 września 2019 r.
Spis obejmuje 156 nazw istniejących ulic, placów i
skwerów, z czego 108 w Rogoźnie,
5 w Cieślach, 8 w Jaraczu, 1 w Międzylesiu, 22 w Nienawiszczu, 12 w
Owczegłowach,
1 w Rożnowicach oraz 16 nazw dla planowanych ulic.
Statystyka
nazw
Kierunkowe 8 (od miejscowości do których prowadzą):
Wielka Poznańska, Mała Poznańska, Boguniewska, Międzyleska, Czarnkowska,
Wągrowiecka, Potulicka ( w Cieślach), Garbacka,
Lokalizujące
10:
Seminarialna, Sądowa, Fabryczna, Mała Szkolna, Wielka Szkolna, Kościelna, Magazynowa,
Dworcowa, Działkowa, Kolejowa,
Tradycyjne
4:
Smolary, Wójtostwo, Gościnna, Kotlarska (okres międzywojenny)
Nawiązujące
do historii 6: Hetmańska, Kasztelańska, Wojska
Polskiego, Skautów, Strzelecka, Szarych Szeregów, Harcerska
Pamiątkowe
(odosobowe) 17: Al. Piłsudskiego, Kościuszki, Norwida,
Sienkiewicza, Słowackiego, Reja, Kochanowskiego, Asnyka, Paderewskiego,
Orzeszkowej, Prusa, pl. Jana Pawła II, pl. Marcinkowskiego, pl. Powstańców
Wlkp., kard. Wyszyńskiego, Kilińskiego,
św. Wojciecha, Cegielskiego,
Postaci
związane z regionem ogółem 16 : os. Przemysława II, rondo Przemysła II, rondo Józefa Melzera, pl.
Marcinkowskiego, ulice: Mickiewicza, Wysockiego; Świetlika w tym:
II
wojna światowa 7: Konieczyńskich, Krzyżaniaka, Miśko,
Orlika, ks. Werbla, Sobolewskiego, Twardeckiego,
Powstanie
wlkp.
3: Biskupskiego, Braci Skotarczaków,
Konieczyńskich
Nazwy
zawodów 2: Piekarska, Rzeźnicka
Rustykalne
7:
Sielska, Sołecka, Spacerowa, Włościańska, Zaciszna, Zagrodnicza, Zwierzyniecka,
Astronomiczne
5 :
Księżycowa, Letnia, Słoneczna, Tęczowa, Wiosenna,
Kierunki
geograficzne 3: Południowa, Wschodnia, Zachodnia
Przyrodnicze
9:
Leśna, Łąkowa, Miodowa, Ogrodowa, Polna, Rolna, Słoneczna, Zalesie, Zielona
w tym nazwy drzew 15: Akacjowa, Brzozowa, Cisowa,
Daglezjowa, Jodłowa, Kasztanowa, Klonowa, Leszczynowa Lipowa, Modrzewiowa,
Olchowa, Sosnowa, Świerkowa, Topolowa, Wierzbowa,
w tym kwiatowe 3: Chabrowa, Konwaliowa, Różana,
w tym ptasie 3:, Orla, Sokoła (powinno być
Sokola – przymiotnik, gdyż może powstać kontrowersja, czy chodzi o osobę
nazwiskiem Sokół), Żurawia
przyroda nieożywiona (kamienie ozdobne) 11: Bursztynowa, Diamentowa, Koralowa, Kryształowa, Kwarcowa,
Perłowa, Rubinowa, Szafirowa, Szmaragdowa, Topazowa, Turkusowa,
Usytuowanie
6:
Plażowa, Nad Stawem, Rynkowa, Rzeczna, Za jeziorem, Źródlana
Postaci
z bajek i wierszy 1: Lisa Witalisa
Położenie 19: Boczna, Długa, Dojazd, Falista, Końcowa,
Krańcowa, Kręta, Krótka, Łamana, Mała, Poprzeczna, Przelotowa, Przesmyk, Skrajna,
Szeroka, Średnia, Ukryta, Wąska, Zaułek,
Cecha
7: Cicha, Nowa, Pogodna, Skromna, Spokojna, Sucha, Ustronna,
Inne:
Przepadek
Projektowane:
- kompozytorzy: Chopina,
Moniuszki, Szymanowskiego, Wieniawskiego
- osoby zasłużone dla
regionu: Grochowskiego
Połączenie ulic Wielkiej
Poznańskiej i Małej Poznańskiej w 2016 r. otrzymało nazwę Skweru Narodowych Sił
Zbrojnych.
W 2017 r. przywrócono
historyczną nazwę Park Niepodległości dla miejsca zwanego
po II wojnie światowej Parkiem Zwycięstwa.
W 2017 r. w związku z
ustawą dekomunizacyjną zmieniono ulicę II Armii Wojska Polskiego na Wojska
Polskiego.
Podsumowanie:
Analiza planu Rogoźna
wskazuje na fakt istnienia osiedla mieszkaniowego składającego się z kilku ulic
noszących jedną nazwę – ulica Kościuszki.
W zakresie nazewnictwa w
Gminie Rogoźno obserwujemy ogólnopolską tendencję wzrostu nazw lokalizujących i
pochodzących od nazw pospolitych (form przymiotnikowych przyrody ożywionej i
nieożywionej). Stosunkowo niewiele jest specyficznych nazw związanych z
regionem. W ostatnim czasie (od 2016 r.) wzrosła liczba takich nazw.
W wykazie ulic
nieprawidłowo wpisano ulice pamiątkowe (odosobowe) w porządku alfabetycznym od
imienia tj. Twardeckiego A. figuruje pod A. - Alojzego Twardeckiego, Biskupskiego
pod M – majora Biskupskiego, Orlika pod R – Romana Orlika, Miśko pod F –
Floriana Miśko.
W wykazie ulic
istniejących występują ulice projektowane np. Grochowskiego czy Chopina.
Takie same nazwy ulic
występują w Rogoźnie oraz w miejscowościach gminy: Brzozowa (Rogoźno i
Nienawiszcz), Chabrowa (Rogoźno i Nienawiszcz), Leśna (Rogoźno i Nienawiszcz),
Słoneczna (Rogoźno i Nienawiszcz), Sosnowa (Nienawiszcz i Owczegłowy), Spokojna
(Jaracz, Nienawiszcz i Rogoźno), Zaciszna (Nienawiszcz i Jaracz).
Zarządzeniem Burmistrza
Rogoźna nr 218/2017 z dnia 29 września 2017 r. powołano Komisję Opiniodawczą
d.s. nazewnictwa ulic w Gminie Rogoźno.
Na pierwszym spotkaniu w.
w. Komisji ustalono, na wniosek Lucyny Bełch, aby nie dublować nazw na terenie
Gminy Rogoźno.
Rozdział
III
Propozycje
systemowe dotyczące nazewnictwa
Zasadnym wydaje się z
jednej strony stosowanie nazw oryginalnych, w jakikolwiek sposób związanych z
regionem (ludzie, miejsca, wydarzenia) oraz takich, które mają pozytywne
konotacje – np. Piękna, Dobra. Niebagatelny jest aspekt językowy – łatwości
wypowiadania czy odmiany wyrazu.
Nazewnictwo ulic jest oprócz
aspektu użytkowego (funkcja adresowa) jedną z form upowszechniania wiedzy,
szczególnie w aspekcie regionalnym (takich nazw powinno być zdecydowanie
więcej). Ponadto służy popularyzacji wiedzy
przyrodniczej oraz szeroko pojętej kultury.
Należy utrzymać w
poszczególnych kwartałach miejscowości nazewnictwo z zakresu tej samej
dziedziny. Można zaproponować nowe kwartały ulic np. burmistrzowie Rogoźna czy
absolwenci rogozińskiego Gimnazjum.
Nazwy ulic projektowanych
typu: Kręta, Mała, Sucha, Ukryta, Ustronna można zmienić na pamiątkowe odosobowe. Ponadto
można nadać nazwy skwerom, gdyż nie generuje to żadnych kosztów dla
mieszkańców.
Rozdział
IV
Propozycje
nazw
dawne
zawody: bartodziejska, bednarska, ludwisarska, łagiewnicka,
flisacka, folusznicza, garbarska, garncarska, kaletnicza, kołodziejska,
kowalska, kramarska, rymarska, stelmachowska, szewska, zduńska, zecerska,
dawne
godności: asesorska, cześnikowska, kanclerska, marszałkowska,
miecznikowska, podkomorska, podstolińska, starościńska, stolnikowska,
dawne
nazwy występujące w Rogoźnie: Plebańska, Słodowa,
dynastie:
Jagiellońska, Piastowska,
Propozycje
IPN (m.in.) nazwy odosobowe: generałowie – W. Anders, E.
Fieldorf,
L. Okulicki, S. Maczek, S. Sosabowski, K. Sosnkowski oraz K. Bartel, J. Karski,
J. Korczak, E. Kwiatkowski, M. Rejewski, I. Sendlerowa, W. Witos,
Filozofowie: Arystoteles,
Heraklit, I. Kant, Kartezjusz, Pitagoras, Platon, Sokrates, Tales,
Naukowcy:
K. Ciołkowski, K. Darwin, A. Einstein, Galileusz, J. Kepler, D. Mendelejew,
I. Newton, B. Pascal, N. Tesla,
Polscy
naukowcy: S. Banach, J. Czochralski, Heweliusz, L. Hirszfeld, M. Kopernik,
T. Kotarbiński, W. Łukasiewicz, B. Malinowski, M. Skłodowska-Curie, M. Smoluchowski, Bracia Śniadeccy, A. Tarski, W.
Tatarkiewicz S. Ulam,
Podróżnicy:
Arctowski, Czekanowski, Domeyko, Dybowski, Rogoziński, Strzelecki,
Wielkopolscy
organicznicy: D. Chłapowski, M. Jackowski, E. Sczaniecka,
ks. P. Wawrzy-niak
Ludzie
kultury: Gintrowski, Gloger, Hass, Herbert, Lelewel, Kaczmarski,
Kawalerowicz, Kieślowski, Kolberg, Komeda, Konopnicka, Lec, Michałowski, Modrzejewska, Munk,
Nałkowska, Niemen, Papusza, Staff, Sztaudynger,
Wajda,
Kronikarze:
Gall Anonim, Jan Długosz, Janko z Czarnkowa, Wincenty Kadłubek,
Polscy
nobliści: C. Miłosz,
W. Reymont, M. Skłodowska-Curie, W. Szymborska,
Postaci
literackie:
Trylogia:
Ketling, Kmicic, Podbipięta, Skrzetuski, Wołodyjowski, Zagłoba,
Pan
Tadeusz: Asesor, Gerwazy, Jankiel, Podkomorzy, Protazy,
Rejent, Soplica, Telimena, Wojski,
Bajki
i wiersze: Calineczka, Czerwony Kapturek, Miś
Uszatek, Reksio, Roszpunka, Mała Syrenka
Bohaterowie
podań i legend: Popiel, Rzepicha, Piast Kołodziej,
Osoby
związane z regionem, godne upamiętnienia nazwą ulicy, skweru, parku lub ronda
Księża:
ks.
prof. Aleksy Klawek, arcybiskup
poznański ks. Walenty Dymek, ks. Konrad Pomorski, bł. ks. Włodzimierz Laskowski,
ks. Henryk Szklarek-Trzcielski, ks.
Czesław Cofta, ks. Maksymilian Rode
Postaci
historyczne: Księżna Ludgarda, księżna Ryksa, Królowa
Ryksa Elżbieta, królowa Małgorzata, Królowa Bona, Józef Wybicki, król Jan Kazimierz, Kasztelan Domaradzic,
Starosta J. Szołdrski, Starosta M. Dołęga-Kretkowski, Władysław Jagiełło,
Burmistrzowie
Rogoźna: Onufry Dutkiewicz, Ludwik Mikołajczak, Augustyn
Smukalski,
Absolwenci
Gimnazjum: Lesław Eustachiewicz, Marian Mianowski, Edmund
Męclewski,
Zasłużeni
dla regionu: Aleksander Batura, Jan Hinczewski, Władysława
i Czesław Lewandowscy, Wanda i Stanisław Waliszewscy,
Urodzeni
w Rogoźnie: Franciszek Bocheński, Zbigniew Przyrowski,
Konstancja Swinarska, Alfred Wiśniewski,
Nazwy
Przyrodnicze
Drzew:
Akacjowa, Bukowa, Cedrowa, Cyprysowa, Czeremchowa, Czereśniowa, Dębowa,
Grabowa, Jałowcowa, Jarzębinowa, Jaworowa, Jesionowa, Jodłowa, Limbowa,
Orzechowa, Platanowa, Wiązowa, Wiśniowa
Krzewów:
Dereniowa, Pigwowa,
Kwiatów:
Begoniowa, Daliowa, Fiołkowa, Goździkowa, Hiacyntowa, Liliowa, Łopianowa,
Łubinowa, Macierzankowa, Malwowa, Margaretkowa, Nagietkowa, Narcyzowa,
Petuniowa, Pierwiosnkowa, Piwoniowa, Powojnikowa, Rumiankowa, Sasankowa,
Słonecznikowa, Stokrotkowa, Szafranowa, Tulipanowa, Wrzosowa, Zawilcowa,
Pozostałe
roślinne: Aroniowa, Barwinkowa, Bluszczowa, Borówkowa, Jagodowa,
Malinowa, Porzeczkowa, Poziomkowa,
Ptaków:
Bażantowa, Bociania, Dzięciołowa, Gołębia, Flamingowa, Jaskółcza, Krucza, Kukułcza,
Łabędzia, Perkozowa, Przepiórcza, Sikorkowa, Skowronkowa, Słowikowa, Sowia, Wróblowa,
Ziębowa,
Grzybów:
Borowikowa,
Koźlarzowa, Maślakowa, Pieczarkowa, Rydzowa,
Bibliografia
Anders P., Interesujący
zabytek urbanistyczny w: Pamiętnik Towarzystwa Przyjaciół Rogoźna, Rogozińskie
Zeszyty Historyczne nr 8, Rogoźno 1993.
Arciszewska A.,
Nazewnictwo miejskie dzielnic, placów i ulic Katowic, 2012.
Brust M. Zamek Przemysła
II w Rogoźnie, Rogoźno 2016.
Chojnacki J., Nazwy
ciągów i obiektów komunikacyjnych (ulic, alei, placów, mostów, itp.), [w:]
Zagórski Z. (red.) Nazewnictwo geograficzne Poznania. Zbiór studiów,
Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2008.
Handke K., Nazewnictwo
miejskie [w:] Rzetelska-Feleszko E. (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia,
IJP PAN, Warszawa–Kraków 1998, s. 283–307.
Handke K., Polskie
nazewnictwo miejskie, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy Omnitech Press, Warszawa
1992.
Handke K., Semantyczne i
strukturalne typy nazw ulic Warszawy, „Prace Onomastyczne”,
t. 13, Stieber Z., Taszycki W., Urbańczyk S. (red.), PAN, Wrocław 1970.
Kopertowska D., Kielce.
Historia i współczesność w nazewnictwie, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej,
Kielce 2001.
Rospond S., Klasyfikacja
strukturalno-gramatyczna słowiańskich nazw geograficznych, „Prace Wrocławskiego
Towarzystwa Naukowego”, Seria A. Nr 58, Floryan W. (red.), PWN, Wrocław 1957.
Taszycki W., Słowiańskie
nazwy miejscowe. Ustalenie podziału, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1946.
Wróblewska G., Dzieje
układu przestrzennego Rogoźna, Studia i materiały do Dziejów Wielkopolski i
Pomorza, t IX, z. 1 (17).
Zagórski Z., Nazwy części miasta (dzielnic, osiedli, wsi, osad
miejskich), [w:] Zagórski Z. (red.), Nazewnictwo geograficzne Poznania. Zbiór
studiów, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2008, s. 31–164.
ZARZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI KOMUNALNEJ z
dnia 28 czerwca 1968 r.
o ustaleniu wytycznych w sprawie nadawania nazw ulicom i placom oraz numeracji
nieruchomości.
Opracowano we wrześniu 2019 r.
Nazewnictwo
ulic w Gminie Rogoźno - Aneks
Od
września 2019 r. do września 2024 r. nadano nowym ulicom następujące nazwy:
w
Jaraczu: gen. Józefa Hallera, Promienna, Rajska,
w
Międzylesiu: Gołębia, Jaskółcza, Słowicza, Żniwna,
w
Nienawiszczu: Barwinkowa, Bluszczowa, Dereniowa, Forsycjowa, Lawendowa,
Wrzosowa,
w
Rogoźnie: Cześnikowska, Jacka Delekty, Jarzębinowa, Kanclerska, Kasztelańska,
Marszałkowska, Miecznikowska, Podkomorska, Pogodna, Stanisława Wilhelma
Kolanusa, Wiatraczna, Wodna, Jagiellońska oraz skwer ks. Konrada Pomorskiego
(fragment Promenady nad Jeziorem Rogozińskim),
w
Rożnowicach: Dożynkowa, Świętojańska.